Jaźń

Najważniejszym i zarazem najtrudniejszym do zrozumienia archetypem jest jaźń. Jaźń stanowi „centrum osobowości", pomost pomiędzy świadomością i nieświadomością, który oznacza harmonię i równowagę między różnymi, często sprzecznymi ze sobą jakościami tworzącymi psychikę. Jaźń z zasady nie jest poznawalna, ponieważ świadome ego — będąc jej częścią— nie jest w stanie uchwycić osobowości nadrzędnej wobec niej, tak jak dziecko nie może w pełni zrozumieć dorosłego lub jak część nie może zawierać całości.

Symbolem jaźni może być wszystko, co ego uważa za całość większą od siebie. Niewiele więc symboli wyraża w pełni rozwiniętą jaźń. Ponieważ jaźń jest tak odległa od świadomego umysłu i praktycznie jest niemożliwe osiągnięcie pełni jaźni, archetyp ten jest często przedstawiany jako figury abstrakcyjne lub geometryczne. Przede wszystkim jest to mandala (w sanskrycie „okrąg", lecz słowo to jest używane na oznaczenie najróżniejszych, koncentrycznie ułożonych figur) lub CZWÓRCA (jakakolwiek figura złożona z czterech części). Do najczęstszych osobowych przedstawień jaźni należą Budda, Chrystus i Khidr (legendarny święty islamu). Jaźń jest symbolizowana przez boskie dziecko oraz pary, takie jak ojciec i matka, król i królowa, bóg i bogini, albo przez HERMAFRODYTĘ. Symbole teriomorficzne reprezentujące jaźń to zwierzęta obdarzone siłą i władzą, takie jak smok, wąż, słoń, lew i niedźwiedź, owady, takie jak pająki, motyle i żuki, oraz zbliżone wyglądem do owadów kraby. Jaźń może być przedstawiana jako roślina, najczęściej lotus i róża, oraz za pomocą różnych przedmiotów mitycznych, jak Hiranyagarbha („złoty zarodek", z którego według tradycji wedyjskiej powstał i wyrósł świat), święty Graal czy kamień filozoficzny średniowiecznych alchemików. Archetyp jaźni – mówi Jung – produkuje te same symbole, które zawsze wyrażały bóstwo. Praktycznie nie można rozróżnić pomiędzy symbolem jażni a wyobrażeniem Boga. Jak twierdzi Jung, jaźń jest „Bogiem w nas” (Jung, 1935,1948b,1951a,1951b,1952a).

Źródło: Psychologia Religii, Paweł Socha, WsiP, Warszawa 1999